<body><script type="text/javascript"> function setAttributeOnload(object, attribute, val) { if(window.addEventListener) { window.addEventListener('load', function(){ object[attribute] = val; }, false); } else { window.attachEvent('onload', function(){ object[attribute] = val; }); } } </script> <div id="navbar-iframe-container"></div> <script type="text/javascript" src="https://apis.google.com/js/platform.js"></script> <script type="text/javascript"> gapi.load("gapi.iframes:gapi.iframes.style.bubble", function() { if (gapi.iframes && gapi.iframes.getContext) { gapi.iframes.getContext().openChild({ url: 'https://www.blogger.com/navbar.g?targetBlogID\x3d13537987\x26blogName\x3d.::4o+MATI::.\x26publishMode\x3dPUBLISH_MODE_BLOGSPOT\x26navbarType\x3dBLACK\x26layoutType\x3dCLASSIC\x26searchRoot\x3dhttps://4mati.blogspot.com/search\x26blogLocale\x3den_US\x26v\x3d2\x26homepageUrl\x3dhttp://4mati.blogspot.com/\x26vt\x3d-3529551192642507431', where: document.getElementById("navbar-iframe-container"), id: "navbar-iframe" }); } }); </script>
4ï ÌÁÔÉ

Το λογοτεχνικό Ηράκλειο του Μεσοπολέμου


Αντώνης Σανουδάκης
Δ/ρ Πανεπιστημίου - Συγγραφέας


Κατά την περίοδο του Μεσοπολέμου (1920-1940) αναπτύχθηκε στο Ηράκλειο μια εξαιρετική πνευματική κίνηση, που δεν είχε τίποτα να ζηλέψει από την αντίστοιχη της Αθήνας.
Υπήρχε βέβαια η προϊστορία και οι συνθήκες που βοήθησαν στην άνθιση της περιόδου, όπως η οικονομική ανάπτυξή του, οι απελευθερωτικοί αγώνες που έδωσαν υλικό, η Μικρασιατική εκστρατεία και η έλευση των προσφύγων, η πολιτική κατάσταση που επέδρασε θετικά και αρνητικά. Οι λεγόμενοι άρχοντες της πόλης και κυρίως ο Δήμαρχος Μηνάς Γεωργιάδης, ο εθνομάρτυρας του 1942, που στήριζε με αγορές βιβλίων τους συγγραφείς.
Καθοριστική, επίσης, ήταν η παρουσία του Νίκου Καζαντζάκη, του οποίου εβίωσαν τη συντροφιά αρκετοί νεώτεροι συγγραφείς, όχι μόνο την περίοδο 1905-1912, αλλά και στη συνέχεια, γιατί φεύγοντας άφησε πίσω του «φυτώριο» νέων συγγραφέων.
Ιστορικές είναι οι επισκέψεις του, παρέα με την Έλλη, Γαλάτεια και Λευτέρη Αλεξίου, τον Μάρκο Αυγέρη και Βάρναλη στο ιστορικό χωριό, Κράσι, στις πλαγιές της Σελένας.
Και μετά το 1912, δοθείσης ευκαιρίας επισκεπτόταν το Ηράκλειο, έστω και αν το 1924-25 κυνηγήθηκε από την αστυνομία, γιατί είχε αναμειχθεί στις κινήσεις των εφέδρων, όταν συνελήφθη και οδηγήθηκε στον ανακριτή.
Ο σπουδαίος Ηρακλειώτης ποιητής Μηνάς Δημάκης γράφει για την περίοδο αυτή ότι: «Για τα γράμματά μας, για τον πολιτισμό μας, το Ηράκλειο υπήρξε, για μικρό χρονικό διάστημα, από την πρώτη δεκαετία του εικοστού αιώνα ως το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μια πνευματική πρωτεύουσα της λογοτεχνικής Ελλάδας»
Σπουδαίος παράγοντας, επίσης, ήταν τα πολλά και αξιόλογα περιοδικά και εφημερίδες με τις λογοτεχνικές σελίδες που αφιέρωναν και για τη λογοτεχνία αλλά και για τους νέους λογοτέχνες.
Σημαντικός λόγος ακόμα ήταν η ύπαρξη στο Ηράκλειο δύο πυρήνων: Η «Πνευματική Κοινότης» και το «Στούντιο» του Λευτέρη Αλεξίου.
Η «Πνευματική Κοινότης» δεν ήταν παρά λογοτεχνική συντροφιά, μια ομάδα από επιστήμονες μέχρι «αγράμματοι ψαράδες και μπαρμπέρηδες» που διατηρήθηκε από το 1930 ως το 1934.
Ήταν ένα πατάρι στην οδό Μαρτύρων, στολισμένο με έργα τέχνης, όπου κάθε Κυριακή πρωΐ αναλύονταν λογοτεχνικά περιοδικά (Η Έλλη Αλεξίου π.χ. ανέλυε την MONDE), ενώ δύο φορές το μήνα, Τετάρτη ημέρα, διαβαζόταν έργα των μελών αλλά και φτασμένων συγγραφέων. Μέλη της «Κοινότητος» διετέλεσαν πολλοί, ανάμεσά τους, η Έλλη Αλεξίου, ο Γιάννης Σφακιανάκης, ο Άρης Χατζηδάκης, ο Πέτρος Στυλίτης, η Θάλεια Καλλιγιάννη, η Ριρή Μιγάδη, η Μαρίνα Μηλολιδάκη – Κώτσηρα, ο Μηνάς Δημάκης και δεκάδες άλλοι επίδοξοι λογοτέχνες.
Την περίοδο 1934 – 1940 άνθισε η δεύτερη πνευματική ομάδα, που ήταν το περίφημο «Στούντιο» του Λευτέρη Αλεξίου, που δεν ήταν τίποτε άλλο από το σαλόνι του σπιτιού του Λευτέρη Αλεξίου.
Ο θαμώνας του «Στούντιο» Μηνάς Δημάκης μας πληροφορεί ότι «Κέντρο μεγάλης πνευματικής ακτινοβολίας υπήρξε το περιβάλλον του Λ. Αλεξίου με σοβαρή λογοτεχνική κίνηση (εκδόσεις βιβλίων, περιοδικών, λογοτεχνικών σελίδων σε εφημερίδες), με συχνές επισκέψεις από την άλλη Ελλάδα και το εξωτερικό σπουδαίων συγγραφέων, επιστημόνων και διανοουμένων».
Τους τοίχους στο «Στούντιο» κάλυπταν βιβλία, τοιχογραφίες του Καλμούχου και Λυδάκη, το χώρο πλημμύριζαν η μουσική και η λογοτεχνία, τα albums με δίσκους κλασικής μουσικής, το πιάνο, τα δύο βιολιά και η βιόλα, ενώ το επισκέφθηκε ακόμα και ο συγγραφέας Χένρυ Μίλλερ στα 1939.
Μέσα από το «Στούντιο» ξεπετάχτηκαν πολλοί λογοτέχνες, με κορυφαίους τον Μηνά Δημάκη και τον Άρη Δικταίο. Εκτός από τους λογοτέχνες του Ηρακλείου έδρασαν στο Ηράκλειο και άλλοι εκτός Ηρακλείου λογοτέχνες και καλλιτέχνες με επίκεντρο το περιοδικό της Χανιώτισσας Θάλειας Καλλιγιάννη «Κρητικές Σελίδες», με συνεργάτες, εκτός από τους λογοτέχνες και πνευματικούς ανθρώπους του Ηρακλείου και της υπόλοιπης Κρήτης, τον Σπύρο Μαρινάτο, Νικόλαο Τωμαδάκη, Γεώργιο Ζώρα.
Η Κατοχή, δυστυχώς, στάθηκε μοιραία για το Λογοτεχνικό Ηράκλειο. Γύρω στα 1943 έφυγαν για την Αθήνα ο Δημάκης (ενταγμένος στο ΕΑΜ) και ο Δικταίος, το 1942 εκτελέσθηκαν οι 62 εθνομάρτυρες, ανάμεσά τους οι οικονομικοί και πολιτικοί παράγοντες που στήριζαν τη λογοτεχνία του Ηρακλείου. Έκτοτε το Ηράκλειο απογυμνώθηκε από λογοτέχνες και μόλις τα τελευταία χρόνια γίνεται σοβαρή προσπάθεια από ντόπιους συγγραφείς, εντός και εκτός Κρήτης, ενώ ο Δήμος Ηρακλείου με πρόταση του Δημάρχου Μανόλη Καρέλλη θέσπισε το βραβείο “Νίκος Καζαντζάκης” και για τη λογοτεχνία, η δε Βικελαία Βιβλιοθήκη αγοράζει ένα αριθμό αντιτύπων βιβλίων ντόπιων συγγραφέων. Η Ένωση Φιλολόγων Ν. Ηρακλείου φέτος οργάνωσε λογοτεχνικές βραδιές για τους ελάσσονες λογοτέχνες της περιόδου. Θετικό θα είναι, στα πλαίσια της Τοπικής Ιστορίας ή της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, αν στα σχολεία εδίδετο κάθε χρόνο θέμα, από τα ανεξάντλητα που υπάρχουν, σχέση έχον με το Λογοτεχνικό Ηράκλειο του Μεσοπολέμου.